رد پیوند چیست و چگونه پیشگیری می‌شود؟

پیوند عضو یک فرایند پزشکی است که در آن، بافت یا یک ارگان از بدن یک شخص برداشته شده و در بدن فرد دیگری قرار داده می‌شود تا جایگزین بافتی شود که عملکرد خود را به خوبی انجام نمی‌دهد، ازبین رفته است یا درگیر بیماری شده است. پیوند عضو فقط برای بیماری‌های حاد انجام می‌شود.

رایج‌ترین پیوند عضو، با انتقال عضوی از بدن یک انسان زنده یا مُرده، و پیوند به بدن انسان دیگر انجام می‌شود. اندام‌ها، بافت‌هایی مانند پوست، رباط‌ها و تاندون‌ها و حتی قرنیه چشم را می‌توان برای پیوند استفاده کرد.

رد پیوند

برای دریافت‌کنندگان پیوند، رد عضو جدید موضوع مهمی است که نیازمند نظارت مکرر از طریق انجام آزمایش خون، مصرف روزانه دارو و هزینه‌های قابل‌توجه است. رد پیوند یعنی بدن عضو جدید را به‌دلیل شباهت آن به یک مهاجم خارجی و عفونت ناخواسته، پس می‌زند و سیستم ایمنی به آن حمله می‌کند. احتمال رد پیوند، نگرانی اصلی دریافت‌کنندگان پیوند است زیرا پس‌زده شدن پیوند به‌معنی برگشت به درمان توسط دیالیز و یا حتی مرگ به‌دلیل نارسایی عضو است.

سیستم ایمنی و رد پیوند

پس از پیوند عضو، مهم‌ترین چالش، سالم نگه‌داشتن عضو موردنظر و جلوگیری از پس‌زده شدن آن است. این کار معمولا با مصرف دارو یا داروها انجام می‌شود تا بدن را فریب دهد که آن را به جای عضو خارجی به عنوان عضو خودی بشناسد.

فریب‌دادن سیستم ایمنی چالش‌برانگیزتر از چیزی است که به نظر می‎رسد زیرا بدن در تشخیص مهاجمان بسیار خوب عمل می‌کند، عاملی که برای بقای بدن ضروری است. در بیشتر افراد، سیستم ایمنی در دهه‌های اول زندگی سازگاری و قدرت بیشتری دارد و هر سال که می‌گذرد توانایی بیشتری در مقابله با عفونت‌ها پیدا می‌کند.

پژوهش‌ها به افراد پیوند‌عضو‌شده کمک می‌کنند تا در جنگ برعلیه رد پیوند، مانند بیماری دربرابر میزبان، پیروز شوند. تحقیقات همچنین به چگونگی تشخیص اندام پیوندشده به عنوان عضو خارجی و مهاجم نیز کمک می‌کنند. از این رو، یافتن این‌ که دقیقاً کدام بخش از سیستم ایمنی، مراحل رد عضو را آغاز می‌کند، به معنی یافتن راهی برای جلوگیری از آن است.

چه عاملی رد پیوند را آغاز می‌کند؟

عقیده بر این است که وجود یک اندام برای اولین بار توسط سیستم ایمنی زمانی تشخیص داده می‌شود که پروتئین alphla-SIRP، به یک گیرنده میکروسکوپی در سطح گلبول‌های سفید خون متصل می‌شود. به این ترتیب، واکنش‌های زنجیره‌ای اتفاق می‌افتد که اگر در زمان مناسب متوقف نشوند یا داروها موفق به کنترل آن‌ها نباشند، رد عضو کامل اتفاق می‌افتد.

محققان عقیده دارند همانند انواع گروه‌های خونی، انواع مختلفی از پروتئین‌های alphla-SIRP وجود دارد و با انجام آزمایش بر روی دهنده‌ی پیوند و گیرنده‌ی پیوند، آن‌ها می‌توانند قبل از عمل جراحی، با تطبیق دو نوع پروتئین alphla-SIRP، خطر رد پیوند را کاهش دهند. این کار می‌تواند باعث کاهش خطر کلی پس‌زده‌شدن پیوند، کاهش مقدار دارویی که برای جلوگیری از رد پیوند مورد نیاز است و مهم‌تر از همه، افزایش ماندگاری پیوند شود.

کاهش خطر رد پیوند قبل از پیوند

چندین روش برای کاهش شانس رد پیوند، قبل از انجام عمل پیوند وجود دارد؛ اولین و مهم‌ترین شرط، اطمینان از این‌ موضوع است که دهنده و گیرنده پیوند، گروه‌های خونی سازگار داشته باشند.

اگر دهنده پیوند زنده باشد، بستگان اغلب برای این کار ترجیح داده می‌شوند، زیرا شانس پس‌زده‌شدن پیوند کاهش پیدا می‌کند. ممکن‌است در آینده متوجه شویم این موضوع به دلیل تطبیق بهتر پروتئین alphla-SIRP آن‌ها است اما این ادعا فعلا در حد یک نظریه است.

آزمایش ژنتیک نیز برای یافتن بهترین ترکیب «دهنده-گیرنده پیوند» انجام می‌شود؛ مخصوصاً در پیوند کلیه، این موضوع اهمیت دارد، زیرا بهترین تطابق، باعث عملکرد بهتر عضو پیوند شده می‌شود.

تحقیقات بیشتری در مورد جفت‌شدن و تطابق بهتر بین گیرنده و دهنده پیوند و نیز مطالعات بیشتر درمورد غیرفعال‌کردن انتخابی بخش‌هایی از سیستم ایمنی برای جلوگیری از رد پیوند در حال انجام است.

کاهش خطر پس‌زده‌شدن پیوند پس از انجام پیوند

پس از تکمیل عمل پیوند عضو، نتایج آزمایش‌ها و نوع پیوند، نوع و مقدار دارویی که برای جلوگیری از رد پیوند باید مصرف شود، را تعیین می‌کنند. خطر پس‌زده‌شدن پیوند توسط آزمایشگاه به‌طور مکرر هفته‌ها و ماه‌ها پس از پیوند عضو نظارت می‌شود و پس از یک سال در بیشتر بیماران کاهش پیدا می‌کند. همچنان بیمار باید به نشانه‌های رد پیوند توجه کند و مراقب سلامتی خود باشد.

در آینده پیشرفت‌های بیشتری در زمینه سرکوب سیستم ایمنی، کاهش نیاز بیماران به دارو، نظارت کمتر و تجربه‌ی پیوند عضو سالم و طولانی‌‌مدت انجام خواهد شد. تحقیقات باید منجر به تأثیرگذاری بیشتر داروها در جهت توقف رد پیوندی شود که درحال اتفاق افتادن است.