آزواسپرمی، نوعی بیماری است که در آن پس از ارضا، اسپرمی در مایع منی یافت نمی‌شود. این بیماری یک نفر از هر صد نفر را در کل جمعیت و از هر ده آقا با مشکلات باروری، یک نفر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. آزواسپرمی مشکل باروری غیرمعمول ولی جدی است. بهترین دوره‌ی درمان وابسته به علت ویژه‌ی آزواسپرمی و قدرت باروری پارتنر خانم است.
مرور کلی
ممکن است تصور کنید که آقا مبتلا به آزواسپرمی نمی‌تواند صاحب فرزند بشوند، اما لزوماً این‌طور نیست.
با کمک فناوری کمک‌باروری و گاهی اوقات با کمک جراحی، برخی از آقایان مبتلا به آزواسپرمی می‌توانند فرزندان ژنتیکی داشته باشند. هرچند، این همیشه ممکن نیست. در این شرایط، کمک گرفتن از اهدا‌کننده‌ها‌ی اسپرم، اهدا‌کننده‌ی جنین، فرزند‌خواندگی یا زندگی بدون داشتن فرزند گزینه‌های دیگر هستند.
تولید اسپرم
برای درک آزواسپرمی، داشتن حداقل یک درک اساسی از این که اسپرم چگونه ساخته و وارد مایع منی می‌شود، می‌تواند کمک کند.
سلول‌های اسپرم، سفر خود را از بیضه‌ها (که کمی خارج از بدن در داخل پوست بیضه قرار دارند) شروع می‌کنند. بیضه‌ها کمی خارج از بدن قرار دارند زیرا اسپرم‌ها به گرما حساس هستند. دمای بدن آقایان برای زنده ماندن اسپرم‌ها بسیار زیاد است.
سلول‌های اسپرم فقط در استخر مایعات درون بیضه‌ها شناور نیستند و در داخل سیستمی که به‌عنوان لوله‌های منی‌ساز (seminiferous tubules) شناخته می‌شود، رشد می‌کنند.
سلول‌های اسپرم به شکل نوزاد قورباغه با سر و دم به وجود نمی‌آیند. آنها به‌صورت سلول‌های گرد کوچک ایجاد می‌شوند. فقط زمانی که در معرض هورمون‌های جنسی مانند تستوسترون، هورمون محرک فولیکولی (FSH) و هورمون لوتئینی (LH) قرار می‌گیرند، بالغ شده و به سلول‌های اسپرم تبدیل می‌شوند که با آنها آشنا هستید. این هورمون‌ها توسط غده‌ی هیپوفیز تولید و کنترل می‌شوند.
بلوغ اسپرم
پس از این که سلول‌های اسپرم به سطحی از بلوغ در لوله‌های منی‌ساز می‌رسند، به داخل اپی‌دیدم که یک ناحیه‌ی مارپیچ دراز و پیچیده است، منتقل می‌شوند و تا چندین هفته در این ناحیه به بلوغ ادامه می‌دهند.
پس از اپیدیدیم، سلول‌های اسپرم وارد مجرای وابران (vas deferens) می‌شوند. مجرای وابران جایی است که در طول جراحی وازکتومی (vasectomy) برداشته می‌شود.
پس از مجرای وابران، اسپرم به درون کیسه‌ی منی (seminal vesicle) یا غده‌ی سمینال وارد می‌شود. در این ناحیه، بخش زیادی از مایعی که حاوی مایع منی است، تولید می‌شود. این مایع سلول‌های اسپرم را تغذیه می‌کند. توقف بعدی در غده‌ی پروستات است، جایی که مایع پروستات به درون ترکیب مایع منی افزوده می‌شود.
غده‌ی پروستات آخرین وقفه‌ی اسپرم، قبل از پایان سفر و حرکت به سمت مجرای ادرار در طول انزال است. مجرای ادرار از مثانه به سمت غده‌ی پروستات و در نهایت از آلت تناسلی عبور می‌کند. دقیقاً در زیر غده‌ی پروستات ۲ عدد غده به اندازه‌ی نخود به نام غدد پیازی میزراهی (bulbourethralgland) و غده‌های کوپر (Cowper’s Gland) وجود دارد. با این که اسپرم به طور مستقیم در طول این غده‌ها حرکت نمی‌کند، ولی قبل از انزال، غده‌ها مایعی را ترشح می‌کنند که هرگونه اسیدیته را که از ادرار قبلی در مجرا باقی‌مانده، خنثی می‌کند.
چه چیزی ادرار را در حین ارضا در مجرای پیشابراه نگه می‌دارد؟
ماهیچه‌های اطراف گردن مثانه به هنگام نعوظ سفت و هنگام تحریک آقا، مانع خارج شدن ادرار از مثانه می‌شوند.
انواع
۲ راه برای صحبت کردن در مورد آزواسپرمی وجود دارد: از نظر این که چه چیزی در چرخه‌ی تولیدمثل اشتباه رخ داده یا این که علت انسداد چیست. بحث بر سر این که کدام سیستم طبقه‌بندی بهتر است وجود دارد.
در مورد این که کدام بخش از سیستم تولیدمثل اشتباه کار می‌کند، آزواسپرمی به سه بخش تقسیم می‌شود:
آزواسپرمی پیش بیضه‌ای (pre-testicular azoospermia) در درجه‌ی اول، مشکلات هورمونی مربوط به غده‌ی هیپوفیز و غده‌ی هیپوتالاموس است. گاهی اوقات نارسایی ثانویه بیضه‌ای نیز نامیده می‌شود. غدد درون‌ریز در مغز ترکیب درستی از مواد شیمیایی را برای تولید اسپرم سالم آغاز نمی‌کنند.
آزواسپرمی بیضه‌ای (testicular azoospermia) در درجه‌ی اول مربوط به خود بیضه‌ها است. در این مورد، بیضه‌ها ممکن است تستوسترون تولید نکنند یا به هورمون‌هایی که توسط غده‌های درون‌ریز ترشح می‌شوند، پاسخ ندهند. احتمال دیگر این است که مشکلی در ساختمان اسپرم وجود داشته باشد. نمونه‌ی آزواسپرمی نارسایی بیضه اولیه است.
آزواسپرمی پس بیضه‌ای (post-testicular azoospermia) در درجه‌ی اول مشکل انسداد یا اختلال در انزال است. برای مثال، انزال معکوس (زمانی که مایع منی و اسپرم به‌جای خارج شدن از پیشابراه در حین انزال، به درون مثانه بر می‌گردند) یا در صورت انسداد (در نبود) مجرای وابران یا اپیدیدیم اتفاق می‌افتد.
رایج‌ترین روش صحبت در مورد آزواسپرمی بستگی به این دارد که انسدادی صورت گرفته است یا نه. پزشک به شما خواهد گفت که مبتلا به آزواسپرمی انسدادی یا آزواسپرمی غیر‌انسدادی هستید.
آزواسپرمی انسدادی زمانی اتفاق می‌افتد که اسپرم به دلیل انسداد یا مشکلی در انزال قادر به وارد شدن درون مایع منی نیست. آزواسپرمی غیر‌انسدادی زمانی اتفاق می‌افتد که مشکلی در هورمون‌های رشد یا ساختمان اسپرم وجود داشته باشد.
آزمایش خون در ارومیه
برای انجام آزمایش خون در ارومیه، با آزمایشگاه ماهان تماس بگیرید.
علائم
آزواسپرمی (نبود اسپرم در مایع منی) به‌تنهایی علائمی ندارد.
زوج‌هایی که سعی در بچه‌دار شدن دارند، در صورت نبود اسپرم در آقا، ناباروری را تجربه می‌کنند. اگر زوج‌ها پس از یک سال رابطه‌ی بدون محافظت، بارداری را تجربه نکنند، نابارور نامیده می‌شوند. ناباروری اغلب تنها نشانه‌ی این بیماری است.
با توجه به این گفته، برخی علل آزواسپرمی می‌تواند باعث علائم و نشانه‌های قابل‌توجه شود.
برخی از نشانه‌ها و علائمی که نشان می‌دهند شما ممکن است در معرض آزواسپرمی باشید شامل موارد زیر است:
- حجم کم مایع منی یا انزال خشک (مایع منی کم یا بدون مایع منی)
- ادرار کدر پس از رابطه‌ی جنسی
- دفع دردناک ادرار
- درد لگن
- بیضه‌های متورم
- بیضه‌های کوچک یا نزول‌نیافته
- آلت تناسلی کوچک‌تر از حد طبیعی
- تأخیر یا ناهنجاری در بلوغ
- مشکل در نعوظ یا انزال
- میل جنسی کم
- کاهش رشد موهای مردانه
- بزرگ شدن پستان‌ها
- تحلیل عضلانی
با وجود ابتلا به آزواسپرمی، نداشتن علائم بالا محتمل است.
علل آزواسپرمی انسدادی
آزواسپرمی انسدادی ممکن است به دلایل زیر اتفاق بیفتد:
- ناهنجاری مادرزادی
- عفونت یا التهاب دستگاه تناسلی
- تروما یا آسیب در گذشته (از جمله جراحی)
- انزال معکوس (حتی اگر از نظر فنی انسدادی در این بیماری مشاهده نشود)
ناهنجاری مادرزادی
برخی علت‌های ژنتیکی می‌توانند منجر به آزواسپرمی انسدادی شوند. برخی از آقایان با انسداد در اپیدیدیم یا مجرای انزالی متولد می‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است در یک یا هر دو طرف دستگاه تولیدمثل خود مجرای وابران را نداشته باشند. علت این ناهنجاری‌ها همیشه مشخص نیست.
گفته می‌شود که آقای بدون مجرای وابران در هر دو سمت، مبتلا به غیاب دو طرفه‌ی مجرای وابران مادرزادی (CBAVD) است. غیاب دو طرفه‌ی مجرای وابران مادرزادی وابسته به ژن سیستیک فیبروزیس (CFTR) است.
از هر چهار آقای درگیر با غیاب دوطرفه‌ی مجرای وابران مادرزادی، سه نفر آنها دچار جهش ژنتیکی در ژن CFTR هستند.
در حالی که همه‌ی آقایان مبتلا به سیستیک فیبروزیس فاقد مجرای وابران هستند، همه‌ی آنها بدون مجرای وابران مبتلا به سیستیک فیبروزیس نیستند. افرادی که دچار جهش در ژن سیستیک فیبروزیس هستند، ممکن است مشکلات خفیف گوارشی یا تنفسی را داشته باشند.
ممکن است افراد دیگر ناقل ژن CFTR باشند. به این معنی که اگر خانم حامل ژن باشد، آن را به طور کامل به فرزند خود انتقال می‌دهد. آقایانی که فاقد دو طرفه‌ی مجرای وابران بوده و جهش در ژن CFTR دارند ولی سیستیک فیبروزیس کامل ندارند، مبتلا به سیستیک فیبروزیس غیر‌عادی (atypical cystic fibrosis) هستند.
به دلیل خطر انتقال این بیماری ژنتیکی تهدید‌کننده‌ی زندگی، در صورتی که آزواسپرمی به علت نبود مجرای وابران اتفاق بیفتد، انجام تست ژنتیکی به زوجین توصیه می‌شود. سیستیک فیبروزیس بیماری مغلوب است، به این معنی که کودک در صورت ناقل بودن هر دو والد این بیماری را به ارث می‌برد.
عفونت یا التهاب دستگاه تولیدمثل آقایان
انسداد اپیدیدیم یا مجرای انزالی می‌تواند منجر به عفونت یا التهاب شود. عفونت اپی‌دیدم به‌عنوان عفونت بیضه (epididymitis) نیز شناخته می‌شود.
علت احتمالی این عفونت، نوعی عفونت مقاربتی غیر‌قابل درمان است. به یاد داشته باشید که با وجود درمان شدن عفونت، انسداد می‌تواند همچنان باقی بماند. به این علت که ممکن است بافت اسکار در طول التهابِ فعال عفونت اتفاق بیفتد. آنتی‌بیوتیک‌ها، عفونت را از بین می‌برند اما بافت اسکار برطرف نمی‌شود.
اگر سابقه‌ی عفونت مقاربتی درمان‌نشده دارید، حتی اگر این در گذشته اتفاق افتاده باشد با پزشک خود در میان بگذارید.
عفونت‌های درمان‌نشده‌ی غیر‌مقاربتی نیز می‌توانند باعث التهاب، بافت اسکار یا انسداد شوند. برای مثال تورم‌ها در دوران کودکی باعث التهاب ویروسی می‌شوند که این خود نیز می‌تواند باعث التهاب در یک یا هر دو بیضه‌ها شود. این عفونت در کودکی می‌تواند منجر به اسکار دائمی و ناباروری در اثر آزواسپرمی شود.
آسیب یا جراحی در گذشته
آسیب به اندام تناسلی آقایان در گذشته منجر به بافت اسکار و انسداد مجرای وابران، اپیدیدیم یا مجرای انزال می‌شود.
گاهی اوقات جراحی در ناحیه‌ی عمومی می‌تواند منجر به آسیب ناخواسته یا زخم در اندام تناسلی آقایان شود. برای مثال، جراحیِ درمانِ فتق کشاله ران می‌تواند منجر به (در موارد نادر) آسیب به بیضه‌ها یا مجرای وابران شود.
انزال معکوس
انزال معکوس زمانی اتفاق می‌افتد که مایع منی و اسپرم در طول انزال به‌جای خارج شدن از مجرا به درون مثانه برگردد که می‌تواند بر اساس شدت آن منجر به کاهش حجم مایع منی (مقدار مایع انزالی) و تعداد کم تا صفر اسپرم شود.
در واقع، انسدادی در انزال معکوس وجود ندارد. با این وجود، همچنان در رده‌ی آزواسپرمی انسدادی قرار دارد. برعکس، فرایند انزال به‌درستی عمل نمی‌کند. خبر خوب این است که این بیماری معمولاً نسبت به دیگر بیماری‌های آزواسپرمی انسدادی مشکلی آسان برای درمان است.
علل آزواسپرمی غیر‌انسدادی
آزواسپرمی غیر‌انسدادی ممکن است به دلایل زیر اتفاق بیفتد:
- ناهنجاری ژنتیکی یا کروموزومی
- آسیب به بیضه‌ها به دلیل پرتودرمانی، شیمی‌درمانی یا قرار گرفتن در معرض دیگر مواد مسموم
- عدم تعادل هورمونی
- عوارض جانبی داروها یا مکمل‌های هورمونی
- واریکوسل (a varicocele)
تشخیص و آزمایش
بررسی مایع منی تنها راه دانستن مقدار غیر‌طبیعی اسپرم یا نبود اسپرم در مایع منی است. اگر اولین بررسی مایع منی مقدار اسپرم را صفر نشان دهد، پزشک آزمایش را چند ماه بعد دوباره تکرار خواهد کرد.
پس از این که مایع منی دو بار بررسی شده و اسپرمی در آن یافت نشود، تشخیص آزواسپرمی تکمیل می‌شود.
پس از تشخیص آزواسپرمی قدم بعدی شناسایی علت مشکل است. برنامه‌ی درمان بر اساس علت احتمالی نبود اسپرم در مایع منی خواهد بود.
آزمایش‌های بیشتر شامل موارد زیر است:
- تهیه‌ی سابقه‌ی پزشکی دقیق از جمله گزارش هرگونه بیماری جدی در دوران کودکی (مانند اوریون) یا عفونت مقاربتی درمان‌نشده‌ی اخیر
- معاینه‌ی فیزیکی بیضه‌ها
- آزمایش خون، به‌خصوص برای اندازه‌گیری FSH، سطح تستوسترون و سطح استروژن و پرولاکتین
- آزمایش کاریوتایپ و شاید آزمایش ژنتیک برای بیماری‌های احتمالی ارثی
- سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) برای بررسی انسداد یا ناهنجاری در دستگاه تولیدمثل آقایان
- بیوپسی بیضه‌ها
ارزیابی‌های مناسب الزاماً شامل تمامی موارد بالا نیست. بیشتر آزمایش‌های تهاجمی (مانند بیوپسی بیضه) در صورت این که دیگر آزمایش‌ها علائم مشابهی را نشان دهند، مورد نیاز نیستند.
ارزیابی کامل باروری پارتنر خانم نیز مورد نیاز است زیرا این کار بهترین روش درمانی برای زوجین را مشخص می‌کند. آزمایش و مشاوره‌ی ژنتیکی ممکن است برای هر دو زوجین توصیه شود.
درمان
درمان باروری بسته‌به نوع خاص آزواسپرمی و علت مشکل خواهد بود. هرچند، وضعیت باروری پارتنر خانم نوع درمان را مشخص خواهد کرد.
- درمان عفونت‌های طولانی‌مدت
- باز‌سازی با روش جراحی
- دارو یا هورمون‌درمانی
- استخراج اسپرم از ادرار پس از انزال
- تغییر سبک زندگی یا قطع مصرف برخی از داروها
- استخراج اسپرم بیضه IVF یا تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم ICSI
- مشاور ژنتیکی و تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی جنین (PGD)
- اهدای اسپرم از طریق IVF یا تلقیح داخل رحمی اسپرم IUI
- اهدای جنین
آزمایشگاه تخصصی ماهان ارومیه
آزمایشگاه ماهان فرهنگیان یکی از مراکز آزمایشگاهی پیشرفته و متمایز استان است که با در اختیار داشتن مجموعه بی‌نظیری از تجهیزات مدرن آزمایشگاهی، بکارگیری پرسنل فنی متخصص و بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی و بین‌المللی در درمانگاه فرهنگیان واقع در خیابان کاشانی ارومیه در خدمت شهروندان گرامی و شهرهای همجوار قرار گرفته است.