تب مدیترانه‌ای فامیلیال

اطلاعات مختصر

• تب مدیترانه‌ای فامیلیال (FMF) نوعی بیماری ارثی است که با تب‌های دوره‌ای ظاهر شده و اغلب با درد در شکم، مفصل‌ها و قفسه‌ی سینه همراه است.
• تب مدیترانه‌ای فامیلیال نوعی تشخیص بالینی است که در اکثر موارد با جهش در ژن اتفاق می‌افتد.
• درمان‌های مادام‌العمر برای جلوگیری از تب‌های دوره‌ای و آسیب‌های بلند‌مدت به اندام‌های داخلی استفاده می‌شود.

تب مدیترانه‌ای فامیلیال (FMF) نوعی بیماری ژنتیکی است که باعث تب‌های دوره­ای مکرر شده و معمولاً همراه با درد در شکم، قفسه‌ی سینه یا مفصل‌ها است. این بیماری اغلب در افراد مدیترانه‌ای و نژاد خاورمیانه‌ای اتفاق می‌افتد که دوره‌های اولیه معمولاً از کودکی شروع می‌شود.

این بیماری به‌طورکلی مردم مدیترانه و نژاد خاورمیانه‌ای مانند یهودیان سفاردی، ترک‌ها، عرب‌ها و ارمنی‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و از زمان کشف نقص در ژن، حتی در بین مردمی که به نظر می‌رسید به ندرت به این بیماری مبتلا می‌شوند مانند ایتالیایی‌ها، یهودیان اشکنازی و حتی جمعیت آسیایی بیشتر تشخیص داده می‌شود. دوره‌های تب مدیترانه‌ای فامیلیال تقریباً در ۹۰٪ مبتلایان قبل از ۲۰ سالگی شروع می‌شود. در حدود ۷۵٪ از مبتلایان، تب قبل از ۱۰ سالگی ظاهر می‌شود.

علائم اصلی تب مدیترانه‌ای فامیلیال چیست؟

علائم اصلی تب مدیترانه‌ای فامیلیال تب دوره‌ای مکرر همراه با درد در شکم، قفسه‌ی سینه یا مفصل‌ها است. همه‌ی کودکان همه‌ی علائم را نخواهند داشت و ممکن است علائم با گذشت زمان تغییر کنند. دوره‌ها، معمولاً طی ۱ تا ۳ روز به پایان رسیده و بدون نیاز به درمان از بین می‌روند. بیشتر کودکان بین دوره‌ها احساس بهتری کرده و سالم به نظر می‌رسند ولی برخی از آن‌ها دوره‌های مکرری را تجربه می‌کنند که باعث می‌شود به طور کامل بهبود نیافته یا رشد نکنند. برخی از دوره‌ها ممکن است بسیار دردناک باشند که بیمار یا والدین به دنبال کمک‌های پزشکی در بخش‌های اورژانسی بروند. درد شدید شکم ممکن است آپاندیس به نظر رسیده و برخی از بیماران برای برداشتن آپاندیس عمل جراحی انجام دهند. ممکن است درد قفسه‌ی سینه به قدری شدید باشد که نفس کشیدن مشکل شود. درد مفصل ممکن است با دوره‌های تب همراه باشد. معمولاً فقط یک مفصل مانند زانو یا قوزک پا در یک زمان تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. مفصل ممکن است به حدی متورم و دردناک باشد که کودک قادر به راه رفتن نباشد. یک‌سوم از بیماران ممکن است کهیر‌های قرمز‌رنگ در اندام‌های زیرین به‌خصوص نزدیک پا و قوزک پا داشته باشند. در برخی از کودکان، تنها علائم بیماری ممکن است درد و تورم در مفاصل باشد که می‌تواند به عنوان تب روماتیسمی حاد یا آرتریت ایدیوپاتیک جوانان (Juvenile idiopathic arthritis) تشخیص داده شود. معمولاً ورم مفصلی در طی ۵ تا ۱۴ روز حل می‌شود ولی گاهی اوقات تبدیل به بیماری مزمن (بلند‌مدت) خواهد شد.

برخی از کودکان درد ماهیچه‌ی پا‌ها به‌خصوص پس از کار‌های سخت فیزیکی تجربه می‌کنند. به ندرت، کودکان بیماری پریکاردیت یا التهاب آب‌شامه قلب (التهاب لایه‌ی خارجی قلب)، میوزیت (التهاب ماهیچه)، مننژیت (عفونت غشای اطراف مغز و طناب نخاعی) یا ارکیت (التهاب بیضه) را تجربه می‌کنند. کودکان کوچک‌تر از ۵ سال ممکن است دوره‌های مکرر تب را بدون علائم تجربه کنند.

چه چیزی باعث تب مدیترانه‌ای فامیلیال می‌شود؟

تب مدیترانه‌ای فامیلیال نوعی بیماری ژنتیکی است که با جهش در ژن MEFV اتفاق می‌افتد. در حالی که در ابتدا تصور می‌شد که بیماری مغلوب بوده و به یک کپی غیر‌طبیعی از ژن MEFV نیاز است، (یکی از مادر و دیگری از پدر) کودکان می‌توانند با یک ژن جهش‌یافته به این بیماری مبتلا شوند. اغلب، شخصی در بستگان مبتلا به این بیماری است. به ندرت، فردی با وجود نبودن ژن غیر‌طبیعی، به تب مدیترانه‌ای فامیلیال تشخیص داده می‌شود.

ژن MEFV پروتئینی به نام پایرین (Pyrin) می‌سازد. پایرین در کنترل طبیعی التهاب نقش بازی می‌کند. هنگامی که ژن MEFV به درستی کار نمی‌کند، عفونت از کنترل خارج شده و بیمار دوره‌های تب و درد را بدون عفونت تجربه می‌کند. محرک‌های تب فامیلیال شامل عفونت، تروما، تمرین‌های ورزشی دشوار، دوره‌های قاعدگی یا استرس‌های روانی است.

تب مدیترانه‌ای فامیلیال چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در صورت مشکوک بودن به تب مدیترانه‌ای فامیلیال، آزمایشی برای بررسی ژن جهش‌یافته انجام می‌گیرد احتمال ابتلا به تب مدیترانه‌ای فامیلیال با نقص در یک ژن وجود داشته یا حتی ممکن است در هیچ یک از ژن‌ها نقصی وجود نداشته باشد. هر چند، تشخیص تب مدیترانه‌ای فامیلیال بر اساس علائم و فعالیت‌های بدنی توسط پزشک انجام می‌شود و این کار می‌تواند دشوار باشد.

کودکان با تب‌های دوره‌ای و پیشینه‌ی قومی، معمولاً به تب مدیترانه‌ای فامیلیال مشکوک می‌شوند. عضوی از خانواده ممکن است مبتلا به تب مدیترانه‌ای یا نارسایی کلیه ناشناخته باشد. کودکان، به‌خصوص کودکان کوچک‌تر از ۵ سال ممکن است تب‌های دوره‌ای بدون علائم داشته باشند. بنابراین، مشاهدات دقیق برای تشخیص لازم است. خانواده‌ها می‌توانند با یادداشت زمانی که تب اتفاق می‌افتد به تشخیص دقیق‌تر کمک کنند. بررسی کودک در طول تب و انجام تست‌های آزمایشگاهی که علائم التهاب را نشان می‌دهند نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.

در برخی موارد، دارویی که کلشی‌سین (Colchicine) نامیده می‌شود، به مدت ۳ تا ۶ ماه برای بررسی تکرار یا شدت دوره‌ها و کاهش درد مصرف می‌شود و تشخیص تب مدیترانه‌ای فامیلیال را حمایت می‌کند.

تب مدیترانه‌ای فامیلیال چگونه درمان می‌شود؟

تب مدیترانه‌ای فامیلیال قابل درمان نیست ولی می‌توان با استفاده‌ی مادام‌العمر از کلشی‌سین، داروی خوراکی که ۱ یا ۲ بار در روز مصرف می‌شود، کنترل شود.

کلشی‌سین از شروع دوره‌ها جلوگیری می‌کند اما دوره‌ای که به تازگی شروع‌شده را درمان نمی‌کند. اگر بیمار، مصرف دارو را متوقف کند ممکن است دوره‌ها حتی با مصرف نکردن یک دوز دارو بازگردند. در صورت مصرف منظم کلشی‌سین، اکثریت قریب به اتفاق کودکان مبتلا به تب مدیترانه‌ای فامیلیال می‌توانند زندگی طبیعی و انتظارات عادی از زندگی داشته باشند. مقدار دارو را بدون مشورت با پزشک تغییر ندهید.

رایج‌ترین عوارض جانبی کلشی‌سین شکم‌درد و اسهال است. اگر این اتفاق افتاد، مقدار دارو تا حد قابل تحمل، کاهش داده و سپس به آرامی به دوز مناسب قبل بازگردانده می‌شود.

کاهش مصرف شیر، سایر محصولات لبنی یا مصرف شیر بدون لاکتوز می‌تواند کمک‌کننده باشد. دیگر عوارض جانبی این دارو شامل حالت تهوع، استفراغ و گرفتگی‌های شکمی است. در موارد نادر، کلشی‌سین ممکن است سبب ضعف ماهیچه‌ای، به‌خصوص هنگام مصرف آنتی‌بیوتیک‌های خانواده‌ی‌ اریترومایسین (ماکرولید) یا استاتین (داروهای کلسترول) شود؛ بنابراین، نیاز است تا این دارو‌ها همراه با کلشی‌سین با احتیاط مصرف شوند. مقدار خون (گلبول‌های قرمز و سفید و پلاکت‌ها) ممکن است به‌مرور کاهش یافته و آنزیم کبد کمی افزایش یابد، اما اغلب با کاهش مقدار دارو بهبود پیدا می‌کند. کودکانی که کلشی‌سین مصرف می‌کنند به طور طبیعی رشد خواهند کرد.

خانم‌های مبتلا به این بیماری نباید مصرف کلشی‌سین را در طول بارداری یا شیردهی قطع ‌کنند. کودکانی که تحت درمان کلشی‌سین هستند حداقل ۲ بار در سال باید آزمایش خون و ادرار انجام دهند.

حدود ۱۰٪ از بیماران به اندازه کافی به کلشی‌سین پاسخ نداده یا نمی‌توانند آن را تحمل کنند. مطالعات اخیر نشان می‌دهند، دارو‌هایی که اینترلوکین -۱ (پروتئین مهمی که در فرایند التهاب درگیر است) را مسدود می‌کنند، ممکن است بر بیشتر این بیماران تأثیرگذار باشد. این داروها شامل ریلوناسپت (آرکالیست)، آناکینرا (کینرت)، کاناکینوماب (ایلاریس) است.

تأثیرات گسترده‌ی تب مدیترانه‌ای فامیلیال بر سلامت و چگونگی جلوگیری از آن

شدید‌ترین عارضه‌ی تب مدیترانه‌ای فامیلیال درمان‌نشده، بروز بیماری آمیلوئیدوز (Amyloidosis) است. آمیلوئید، پروتئینی است که در اندام‌های شخص مبتلا به بیماری التهابی مزمن که به خوبی کنترل نشده ، رسوب می‌کند. رایج‌ترینِ این اندام‌ها، کلیه‌هاست؛ اما آمیلوئید می‌تواند در روده، پوست و قلب هم رسوب کند. در نهایت، آمیلوئید باعث کاهش عملکرد، به ویژه عملکرد کلیه‌ها می‌شود. اگر این اتفاق بیفتد ممکن است دیالیز یا پیوند کلیه نیاز باشد. افراد مبتلا به آمیلوئیدوز در تست ادرار سطح زیادی از این پروتئین را در کلیه نشان می‌دهند. بیمار مبتلا به تب مدیترانه‌ای فامیلیال حداقل ۲ بار در سال باید آزمایش ادرار دهد.

زندگی با تب مدیترانه‌ای فامیلیال

برخی از کودکان در ابتدا برای کنار آمدن با این بیماری که نیازمندِ مصرفِ منظم دارو در طول زندگی است، به حمایت‌های روانی نیاز دارند. دوره‌های مکرر می‌توانند زندگی کودک، خانواده، حضور در مدرسه، مشارکت با معلمان، مددکاران اجتماعی، مربیان و دیگر افراد جامعه را تحت‌تأثیر قرار دهند. زمانی که کودکان به خوبی تحت کنترل بوده و با روش درمانی خود سازگار شوند، تب مدیترانه‌ای فامیلیال در آموزش عادی و زندگی بزرگسالی نباید اختلال ایجاد کند.